Зніжэнне ўзроўню Аральскага мора
Зніжэнне ўзроўню Аральскага мора — сукупнасць экалагічных, біялагічных, глебавых, кліматычных і сацыяльных з'яў, звязаных са ссыханнем Аральскага мора і ўтварэнні на яго месцы пустэлі Аралкум.
Прычыны і ход ссыхання
[правіць | правіць зыходнік]Аральскае мора да ссыхання з'яўлялася чацвёртым па плошчы возерам у свеце пасля Каспійскага мора, Верхняга возера (Паўночная Амерыка) і возера Вікторыя (Афрыка). Дэградацыя Аральскага мора пачалася ў 1960-х, калі вялікая частка сцёку Сырдар'і і Амудар'і стала праз сістэму каналаў сыходзіць на абвадненне і гаспадарчыя патрэбы Туркменіі, Узбекістана і паўднёвага Казахстана. У выніку мора значна адступіла ад свайго берага і агалілася дно, пакрытае марскімі солямі з дамешкам пестыцыдаў і іншых хімікатаў.
З 1960 па 2007 год Арал ужо страціў на выпарэнне каля 1000 км³ воды. У 1989 годзе мора распалася на два ізаляваныя вадаёмы — Паўночнае (Малое) і Паўднёвае (Вялікае). На 2003 год плошча паверхні Аральскага мора складаў каля чвэрці выточнай, а аб'ем воды — каля 10 %. Да пачатку 2000-х абсалютны ровень вады ў мора зменшыўся да адзнакі 31 м, што на 22 м ніжэй выточнага роўня, што назіраўся ў канцы 1950-х.
2011 год у параўнанні з 2010 годам для басейна Аральскага мора выдаўся засушлівым, дэльта Амудар'і перасохла і ўсе тры паўднёвыя сегменты Вялікага Аральскага мора (і асабліва ўсходні вадаём) таксама значна зменшыліся ў памерах. Адрэзанае ад Вялікага Аральскага мора дамбай, Малое Аральскае мора з'яўляецца больш стабільным, але ў 2011 годзе і яго плошча таксама скарацілася ў параўнанні з 2010 годам[1].
У жніўні 2014 года ўсходняя частка Вялікага Арала цалкам высахла[2][3][4].
Экалагічныя наступствы
[правіць | правіць зыходнік]Клімат у раёне Аральскага мора (над былой акваторыяй і ў радыусе 50—100 км ад яе) стаў больш кантынентальным і засушлівым, у вузкай узбярэжнай палосе (да 30 км ад былой берагавой лініі) зімы сталі халаднейшымі (на 1—3 градусы). На месцы дна былога мора ўтварылася пясчана-саляная пустэля Аралкум; пры моцных вятрах (якія назіраюцца ў дадзеным рэгіёне на працягу 30—50 дзён у годзе) над высахлым дном развіваюцца інтэнсіўныя пылавыя буры, шлейф пылу дасягае ў даўжыню 200—300 км і, у залежнасці ад кірунку вятроў, дасягае такіх гарадоў, як Кызыларда, Байканур, Шалкар, Нукус і г.д., выяўляючыся ў выглядзе імглы белаватага колеру, якая пагаршае празрыстасць паветра (далёкасць бачнасці). Паколькі солевыя адклады на высахлым дне ўтрымваюць вялікія колькасці хімічных угнаенняў і ядахімікатаў (якія выкарыстоўваліся ў сельскай гаспадарцы і змываліся з палёў у рэкі і далей траплялі ў мора), удыханне такога паветра можа негатыўна адбівацца на здароўе людзей і жывёл гэтых рэгіёнаў. Штогод з дна Аральскага мора вятрамі падымаецца да 75 мільёнаў тон солі[5]. Атрутныя солі Аральскага рэгіёна выяўлены[6] у крыві пінгвінаў Антарктыды, на ледавіках Грэнландыі, а таксама ў лясах Нарвегіі, на палях Беларусі і г.д.
Змены мясцовасці
[правіць | правіць зыходнік].jpg)
Пацярпеў аральскі ландшафт: плошча трысняговых зараснікаў скарацілася з 550 да 18 тыс. га, у агульнай складанасці загінула прыкладна 50 буйных азёр у дэльтах Сырдар'і і Амудар'і. Знішчана частка тугаяў у абалонах Сырдар'і і Амудар'і. Рэзка скарацілася разнастайнасць відаў жывой прыроды каля мора. З 178 выглядаў хрыбетных жывёл засталіся 38. Салёнасць вады павялічылася ў Малым Арале ў 2 разы (да 18 ‰) і ў Вялікім Арале ў 10 раз (каля 100 ‰). Вялікі Арал страціў рыбагаспадарчае значэнне. Порты Аральск, Муйнак і Казахдар'я былі зачынены з-за адсутнасці вады. У Прыараллі з канца 1980-х гадоў адзначаецца высокі ровень беспрацоўя.
Перспектывы
[правіць | правіць зыходнік]У 2005 годзе завяршылася будаванне Какаральскай плаціны, якая можа выратаваць паўночную частку Аральскага мора (так званае Малое мора) ад высыхання. Дзякуючы плаціне, абсалютны ровень вады ў Малым моры падняўся ўжо да 42 м, пачала адраджацца рыбная гаспадарка.
З 1950-х гадоў і па цяперашні час неаднаразова прапанаваліся праекты па будаванні канала для перакідання вод з басейна Обі у басейн Аральскага мора, што дазволіла б значна развіць эканоміку Прыаралля (у прыватнасці, сельская гаспадарка) і часткова адрадзіць Аральскае мора. Такое будаванне запатрабуе вельмі вялікіх матэрыяльных выдаткаў (з боку некалькіх дзяржаў — Расіі, Казахстана, Узбекістана), таму пра практычную рэалізацыю дадзеных праектаў гаворка пакуль не ідзе.
Зноскі
- ↑ Aral Sea. September 11, 2011
- ↑ Восточное Аральское море высохло полностью Архівавана 21 сакавіка 2019.
- ↑ НАСА: Узбекская часть Аральского моря высохла полностью
- ↑ Марк Синнот. Как высушить море за полвека: трагическая история Арала(недаступная спасылка). National Geographic (июнь 2015). Архівавана з першакрыніцы 12 кастрычніка 2015. Праверана 25 красавіка 2016.
- ↑ [1] со ссылкой на источник: newsland.com/news/detail/id/1249780/
- ↑ State of Environment of the Aral Sea Basin (англ.)(недаступная спасылка). Regional report of the Central Asian States (3 снежня 2000). Архівавана з першакрыніцы 27 верасня 2006. Праверана 22.05.2009.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]- В.Рахманов: Самая молодая пустыня в мире — Аралкум Архівавана 16 студзеня 2014.
- Siegmar-W. Breckle Combating desertification and rehabilitation of the salt deserts in the region at the Aral Sea Архівавана 5 сакавіка 2010.
- Evaporation of the Aral Sea : Feature Articles (англ.). Earth Observatory (20 мая 2009). Праверана 20.05.2009.
- О Барсакельмесском заповеднике — «Пойти, чтобы вернуться» Архівавана 17 ліпеня 2011., Инна БЕКЕЕВА, № 430 (16817) от 28.08.2009.
- Кладбище кораблей Архівавана 11 чэрвеня 2012. (фотоальбом южной части Аральского моря, апрель 2010 года)